Xərçəng xəstəliyinin əlamətləri nələrdir? Xərçəngdən qoruyan 10 qida
Xərçəng nədir?
Sağlam hüceyrələr bölünərək, ölü hüceyrələri əvəz etmə və toxuma zədələnməsini bərpa etmə qabiliyyəti ilə yenilənir. Bu bölünmə və çoxalma DNT vasitəsilə idarə olunur və müəyyən bir nizama malikdir. Ancaq DNT-nin müəyyən qədər zədələnməsi nəticəsində bəzi hüceyrələr nizamsız bölünür və çoxalır.
Bu anormal və kontrolsuz formada bölünən və çoxalan hüceyrələrə “xərçəng” hüceyrələri deyilir.
Bu hüceyrələr birləşərək “Şişlər” əmələ gətirir. Bədənimizin müxtəlif toxuma və orqanlarında yarana bilən şişlər “xoşxassəli” və “bədxassəli” olmaqla iki yerə bölünür. Bədxassəli şişlər böyüdükcə normal toxumaları zədələyir və xərçəng dediyimiz xəstəliklər yaranır.
Bəzən xərçəng hüceyrələri qan və limfa vasitəsi ilə əmələ gəldiyi toxumadan başqa toxumalara çataraq xəstəliyin bədənin digər hissələrinə keçməsinə səbəb olur. Bu vəziyyət “Metastaz” adlanır.
Xərçəng növləri
Xərçənglər meydana gəldiyi orqan, bölgə və mikroskopik quruluşa görə təsnif edilir. Xərçəngin 100-ə yaxın növü olmasına baxmayaraq, bəzi növləri daha çox yayılmışdır. Ümumi xərçəng növləri:
- ağciyər xərçəngi
- döş xərçəngi
- beyin şişləri
- ağız xərçəngi
- Bağırsaq (kolon) xərçəngi
- özofagus xərçəngi
- dəri xərçəngi
- Uşaqlıq və uşaqlıq boynu xərçəngləri
- yumurtalıq xərçəngi
- prostat xərçəngi
- testis xərçəngi
- mədə xərçəngi
- böyrək xərçəngi
- qaraciyər xərçəngi
- pankreas xərçəngi
- sidik kisəsi xərçəngi
- boğaz xərçəngi
- nazofarenks xərçəngi hesab edilə bilər.
Xərçəngin səbəbləri nələrdir?
Xərçəngin səbəbləri tam məlum olmasa da, iki qrup risk faktoru var. Bunlardan biri genetik meyl, yəni ailədə xəstəliyin olması, digəri isə ekoloji “asanlaşdırıcı” amillərdir. Ətraf mühit amilləri; Siqaret və spirt istifadəsi, güclü günəş işığına məruz qalma, radiasiyaya və ya yüksək dozada rentgen şüalarına məruz qalma, kanserogen adlanan bəzi kimyəvi maddələrə məruz qalma, bəzi viruslar, pis qidalanma vərdişləri və havanın çirklənməsi kimi amillər.
Bunlarla yanaşı, hamiləlik zamanı dölün ana bətnində məruz qaldığı faktorlar da xərçəngin yaranmasına səbəb sayılır. Bundan əlavə, artıq çəki bir çox başqa xəstəliklərə səbəb olduğu üçün ümumiyyətlə tövsiyə edilmir. Belə hallarda piylənmə xəstələri piylənmə əməliyyatı üsullarına, görünüşünü arıqlatmaq və ya dərisini dartmaq istəyən xəstələr isə lazer liposaksiya üsullarına müraciət edirlər.
xərçəng xəstəliyinin əlamətləri
Xərçəng hər bədəndə fərqli simptomlar yaradır.
- səbəbsiz kilo itkisi
- Yüksək qızdırma
- xroniki halsızlıq
- güclü ağrılar
- Döşdə, qoltuqda və ya bədənin digər hissələrində hiss olunan sərt və hərəkətsiz kütlələr
- Dəridə, xüsusən də xal və ziyillərdəki dəyişikliklər
- Ağızda diş ətində güclü qanaxma
- Bəlğəmdə qan və xroniki öskürək
- Vaxtsız vaginal qanaxma
- Nəcisdə qan və uzun müddət davam edən defekasiya problemləri
- Sidikdə qan və sidik tezliyində dəyişiklik
Bu əlamətlər hər zaman xərçəng olduğu mənasına gəlmir, ancaq onkoloji xəstəxanaya üstünlük verilməli və mütəxəssis tərəfindən qiymətləndirilməlidir. Unudulmamalıdır ki, tibbi müayinədən əvvəl erkən diaqnoz bir çox xəstələrin həyatını xilas edir və heç bir qalıcı zərər görmədən xəstəliyə qalib gəlməyə kömək edir.
Bununla belə, erkən diaqnoz simptomları düzgün qiymətləndirmək və müntəzəm bəsit yoxlamalara laqeyd yanaşmamaqla mümkündür.
Xüsusilə heç bir əlamət göstərmədən irəli mərhələlərə keçən xərçəng növlərində erkən diaqnoz ancaq tibbi müayinələrlə mümkündür. Bu səbəblə həkimə getməzdən əvvəl xəstəliyi hiss etməyinizə qədər gözləməmək, müntəzəm müayinə və rutin yoxlanmalara laqeyd yanaşmamaq çox vacibdir.
Xərçəngin diaqnozu və müalicə üsulları
Xərçəngin simptomlarına əsaslanaraq diaqnoz qoymaq üçün bir neçə üsul istifadə olunur. Əsas üsullar; Qan analizləri, görüntüləmə üsulları (MRT, kompüter tomoqrafiyası və s.) və biopsiya ilə alınan hissələrin patoloji müayinəsidir.
Xərçənglər növündən asılı olaraq müxtəlif mikroskopik quruluşa və yayılma sürətinə malikdir. Buna görə də hər xərçəng növü üçün fərqli müalicə üsulları tətbiq olunur. Ümumiyyətlə xərçəng müalicəsi; Müxtəlif dərmanlarla tətbiq edilən kemoterapiya, radioaktiv şüalardan istifadə edilən radioterapiya, cərrahi müdaxilələr və xəstələrin həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq üçün istifadə edilən tamamlayıcı (alternativ) tibb üsulları kimi təsnif edilir.
Texnologiyanın və elmi araşdırmaların təsiri ilə bu müalicə üsullarında hər gün inkişaflar və irəliləyişlər edilir. Bütün bu müalicə üsullarına əlavə olaraq, mənəviyyat və motivasiya xərçəng xəstələrinin sağalmasına ən böyük köməkçidir. Zaman zaman psixoloji dəstək alan xəstələr də müalicəyə qatqı təmin edir.
Xərçəngdən qoruyan 10 qida
İspanaq, kələm, turp, göyərti, vəzəri C vitamini və beta-karoten ( A vitamini növü) daxil olmaqla xərçənglə mübarizə apardığı bilinən antioksidantlarla zəngindir.
2. Brokoli
Brokolinin tərkibində güclü xərçəng əleyhinə xüsusiyyətlərə malik olan tərəvəzlərdə olan sulforafan var.
3. Qırmızı Meyvələr
Qaragilə, moruq, albalı, çiyələk, qoji giləmeyvə və böyürtkən tərkibindəki C vitamini, A vitamini və öd turşusu ilə antifungal/viral agentlərin güclü mənbəyidir, beləliklə immunitet sistemini gücləndirir və xərçəngdən qoruyur.
4. Zərdəçal
Həmçinin zərdəçal baş və boyun xərçəngi hüceyrələrini öldürməyə kömək etdiyi və ağciyər, döş və prostat xərçəngi hüceyrələrinin böyüməsini yavaşlatmaqda təsirli olduğu göstərilmişdir.
5. Kətan toxumu
Bir araşdırmada döş xərçəngi olan 32 qadın bir ay ərzində gündə bir dəfə kətan toxumu və ya plasebo qəbul etməyə başladı. Tədqiqatın sonunda, kətan toxumu istifadə edən qrupda şiş böyüməsini ölçən spesifik dəyərlərin səviyyəsinin azaldığı və xərçəng hüceyrələrinin ölümündə artım olduğu bildirildi.
6. Yaşıl çay
Yaşıl çayın tərkibində şiş inkişafı və şiş invaziyasını, angiogenezi, o cümlədən epiqallokateşin-3-qallatı maneə törətdiyi sübut edilmiş polifenolik birləşmələr var.
7. Sarımsaq
Sarımsağın aktiv maddəsi allisindir. Xərçəng hüceyrələrini öldürdüyü bir çox araşdırmada sübut edilmişdir. Bəzi tədqiqatlar sarımsaq istifadəsinin bəzi xərçəng növləri riskinə qarşı olduqca qoruyucu olduğunu göstərmişdir
8. Sitrus meyvələri
Bəzi araşdırmalar göstərib ki, limon, yaşıl limon, qreypfrut və portağal kimi sitrus meyvələri xərçəng riskini azaldır.
9. Çərəz
Araşdırmalar, qoz, fındıq, şabalıd kimi meyvələri yeyən insanların bəzi xərçəng növlərinə tutulma riskinin daha az olduğunu müəyyən etdi. Məsələn, 19 386 nəfərin iştirak etdiyi araşdırmada onların qida rasionu tədqiq edildikdə, daha çox qoz-fındıq istifadə edənlərin xərçəngdən ölmə riskinin daha az olduğu məlum olub.
10. Darçın
Darçın qan şəkərini balanslaşdırmaq və iltihabı azaltmaq qabiliyyəti ilə məşhurdur. Bundan əlavə, bəzi heyvan araşdırmaları darçının xərçəng hüceyrələrinin yayılmasının qarşısını ala biləcəyini tapmışdır.
