Dializ nədir? Kimlərə dializ müalicəsi tətbiq edilir?

dializ nədir? Dializ böyrəklər funksiyasını tam yerinə yetirə bilmədiyi zaman bədəndə yığılan tullantı materialları və artıq mayeni təmizləmək üçün istifadə edilən müalicə üsuludur. Dializ müalicəsi daha çox böyrək çatışmazlığı olan xəstələrə tətbiq edilir.

Böyrək çatışmazlığı olan xəstələrdə böyrəklər təbii funksiyasını yerinə yetirə bilmir və filtrasiya prosesini həyata keçirə bilmir. Belə hallarda dializ müalicəsi xəstələrin sağlam həyat sürməsinə kömək edən və həyat keyfiyyətini yaxşılaşdıran bir müalicə kimi görünür.

Dializ müalicəsinin növləri hansılardır?

Böyrək çatışmazlığı olan xəstələrdə böyrəklər fəaliyyət göstərə bilmədiyi zaman bədəndə tullantılar yığılmağa başlayır. Bu, xəstələrin həyat keyfiyyətinin aşağı düşməsinə və sağlamlıqlarının sürətlə pisləşməsinə səbəb olur.

Bu məqamda dializ müalicəsi xəstələrin həyat keyfiyyətinin aşağı düşməsinin, sağlamlıqlarının pisləşməsinin qarşısını alır.

Dializ müalicəsinin iki növü var: xəstənin hazırkı vəziyyətindən və xəstəliyin gedişatından asılı olaraq hemodializ və peritondializ.

Hemodializ müalicəsində bədəndəki qan bədəndən kənarda bir aparat (dializator) vasitəsilə süzülür. Qan xəstənin venasından iynə vasitəsilə götürülüb, dializ aparatına köçürülür, orada təmizlənir və sonra bədənə qaytarılır. Hemodializ müalicəsi xəstənin vəziyyətindən və xəstəliyin gedişindən asılı olaraq seanslar şəklində aparılır.

Peritondializ müalicəsində qarın boşluğuna yerləşdirilən kateter vasitəsi ilə xüsusi maye (dializat) yeridilir ki, bu da tullantıların və artıq mayenin qarın qişasından (peritoneal pərdə) keçərək bu mayeyə keçməsini təmin edir.

Həm hemodializ müalicəsi, həm də peritoneal dializ müalicəsi böyrək çatışmazlığı olan xəstələrin həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq məqsədi daşıyır. Müalicə planı xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətini və həyat tərzini nəzərə alaraq həkimlər tərəfindən müəyyən edilir.

Dializ müalicəsi kimlərə tətbiq edilir?

Dializ müalicəsi böyrək çatışmazlığı olan xəstələrə tətbiq edilən müalicə üsuludur. Dializ müalicəsi xroniki böyrək çatışmazlığı və ya böyrək funksiyalarının 15%-dən aşağı endiyi qəfil böyrək çatışmazlığı olan xəstələrə tətbiq edilir. Bundan əlavə, həddindən artıq kalium (hiperkalemiya), maye və tullantıların yığılması (uremiya) olan xəstələrə dializ müalicəsi tətbiq oluna bilər.

• xroniki böyrək çatışmazlığı
• kəskin böyrək çatışmazlığı
• Kalium, maye və tullantıların həddindən artıq yığılması
• Zəhərlənmə halları
• Bəzi ürək çatışmazlığı halları

Dializ müalicəsi böyrək çatışmazlığı olan və böyrək nəqli gözləyən xəstələrin sağ qalmasını təmin etmək üçün istifadə edilən mühüm müalicə üsuludur.

Dializ müalicəsinə başlamaq qərarı xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyəti, böyrək funksiyalarının səviyyəsi və xəstənin həyat keyfiyyəti nəzərə alınmaqla həkimlər tərəfindən qəbul edilir.

Dializ neçə saat çəkir?

Dializ müalicəsinin müddətini təyin edən çoxlu müxtəlif meyarlar var. Xəstənin yaşı, sağlamlıq vəziyyəti, xəstəliyin dərəcəsi, xroniki xəstəliyin olub-olmaması dializ müddətini təyin edən amillərdir.

Hemodializ müalicəsi alan xəstələr ümumiyyətlə həftədə üç dəfə 4 saatlıq seanslarda dializdən keçirlər. Bundan əlavə, xəstənin mövcud sağlamlıq vəziyyətindən və ya həyat tərzindən asılı olaraq həftədə 5-6 dəfə gecə dializ adlanan 6-8 saatlıq seanslar da tətbiq oluna bilər.

Peritondializ müalicəsi alan xəstələr xəstəliyin vəziyyətindən asılı olaraq gün ərzində 4-6 dəfə 30-40 dəqiqəlik seanslarda dializdən keçirlər.

Dializ müalicəsinin müddəti və tezliyi xəstənin böyrək sağlamlığına, ümumi sağlamlıq vəziyyətinə və həyat tərzinə uyğun olaraq mütəxəssis həkimlər tərəfindən müəyyən edilir və mütəmadi olaraq nəzarət edilir.

Böyrək çatışmazlığı olan xəstələr neçə il dializə qoşulmalıdır?

Böyrək çatışmazlığı olan xəstələrdə dializ müalicəsi böyrək transplantasiyası (nəqli) baş verənə qədər davam edir. Böyrək nəqli olan xəstələrin bu nöqtədən sonra artıq dializ keçirməsinə ehtiyac qalmır.

Digər tərəfdən, transplantasiya imkanı olmayan xəstələr üçün dializ müddəti xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətindən, yaşından, xəstəliyin dərəcəsindən və digər amillərdən asılı olaraq dəyişir.

Gənc və sağlam xəstələr uzun illər dializ müalicəsi ala bilərlər. Lakin bu, onların keçəcəkləri dializ seanslarının sayına və müddətinə də təsir edəcək. Xəstənin həyat tərzi və qidalanması da dializ seanslarının sayına təsir edən amillərdir.

Bundan əlavə, bəzi xəstələrdə onların yaşadıqları böyrək xəstəliyi yavaş-yavaş inkişaf edə bilər. Bu vəziyyət xəstənin alacağı dializ müalicələrinin müddəti və sayına təsir edir.

Nəticə etibarı ilə böyrək çatışmazlığı olan xəstələr dializə başladıqları zaman həkim və dietoloqların xəbərdarlıqlarına əməl etdikləri müddətcə ömür boyu dializ müalicəsini davam etdirə bilərlər.

Ancaq böyrək nəqli şansı olan xəstələr üçün bu müddət uyğun böyrək tapılana qədər davam edir.

Dializ xəstələri dializə qoşulmazsa nə baş verər?

Böyrəklər bədəndəki tullantıları və artıq mayeni nəzarət altında saxlayan orqanlardır. Buna görə də onlar insan orqanizmi üçün həyati əhəmiyyətə malikdirlər. Böyrəklərin öz funksiyalarını yerinə yetirə bilmədiyi hallarda dializ müalicəsi aparılır.

Bu məqamda böyrək çatışmazlığı olan və dializ müalicəsi tətbiq edilməyən xəstələr ciddi sağlamlıq problemləri ilə üzləşirlər.

Bu sağlamlıq problemlərindən ən əhəmiyyətlisi qanda yüksək karbamid azotudur. Üremiya da adlandırılan qanda karbamid azotunun artması halsızlıq, zehni çaşqınlıq, ürəkbulanma, qusma və dəri qaşınması kimi əlamətlərlə özünü göstərir. Qarşısı alınmazsa, xəstənin ölümünə səbəb ola bilər.

Lakin dializ xəstələri dializ müalicəsi almazsa, qanda elektrolit səviyyəsi qeyri-müntəzəm olur. Xüsusilə, kaliumun yığılması ciddi ürək ritminin pozulmasına səbəb ola bilər. Bu vəziyyət hətta qəfil ürək dayanmasına səbəb ola bilər. Kaliumdan başqa, natrium və kalsium kimi elektrolitlərin yığılması ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər.

Böyrək çatışmazlığı olan xəstələrdə tez-tez müşahidə edilən maye yığılması, qarşılaşılan sağlamlıq problemlərindən biridir. Bu vəziyyət ayaq və ayaqlarda şişlik (ödem), yüksək təzyiq, ağciyərlərdə maye yığılması kimi problemlərə səbəb ola bilər. Xüsusilə ağciyər ödemi olaraq bilinən ağciyərlərdə maye yığılması nəfəs darlığına və tənəffüs çatışmazlığına səbəb ola bilər.

Dializ müalicəsi almayan xəstələrdə görülə biləcək digər bir problem də qanda turşu-qələvi balansının pozulmasıdır. Bu pisləşmə nəticəsində qanda yığılan turşu (Metabolik asidoz) əzələ zəifliyi, halsızlıq, yorğunluq, osteoporoz və tənəffüs çatışmazlığına səbəb ola bilər.

Anemiya da dializdə olmayan xəstələrdə çox rast gəlinən bir xəstəlikdir. Böyrək çatışmazlığı olan xəstələrdə qan azlığı, yorğunluq və nəfəs darlığı ola bilər, çünki onlar kifayət qədər qırmızı qan hüceyrəsi istehsal edə bilmirlər. Onlar həmçinin ürəkbulanma və qusma kimi əlamətlər səbəbiylə qidalanmadan əziyyət çəkə bilərlər.

Böyrək çatışmazlığı ürək-damar xəstəlikləri riskini artıran bir vəziyyətdir. Ona görə də böyrək çatışmazlığı olan xəstələrin dializdən keçməsi böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Dializ müalicəsi böyrək çatışmazlığı olan xəstələr üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. Müalicəyə laqeyd yanaşma ciddi sağlamlıq problemlərinə və ölüm riskinə səbəb ola bilər.